domingo, 26 de xuño de 2011

José Luis Guerín, eloxio do inacabado

Poucos cineastas son capaces de explicar con tan elocuente precisión a súa propia obra –e a dos outros: estamos ante un pensador e analista con frutíferos resultados mesmo na docencia– como José Luis Guerín (Barcelona, 1960). Poucos son tamén os directores na historia do cine español que, instalados, como Guerín, nunha mirada de insubornable radicalidade, reflexiva, comprometida e razoada, irrompesen desde o inicio da súa traxectoria –sobre todo coa súa segunda longametraxe, Innisfree (1991), regreso ao mito con El hombre tranquilo na memoria– de xeito tan persoal e influente.

Cineasta con conciencia de autor que funciona en simultáneo como arqueólogo, explorador e detective de formas, hai en Guerín unha confluencia de coñecemento e respecto polo legado, unha medida conxunción de sabeduría, reflexión, poesía, ensaio, procura de pureza e sinxeleza que facilita construcións visuais e narrativas indagatorias, consistentes mergullamentos no tempo.

Logo de traballos curtos en diferentes formatos e vocación autodidacta, un precoz José Luis Guerín auscultaba o desexo feminino na apenas entrevista Los motivos de Berta (1983), esbozo da maxistral En la ciudad de Sylvia (2007), peza maior presente en Venecia 2007, onde establece unha suxestiva xeografía de rostros que indaga na mirada, o tempo e as relacións humanas a través dun relato delicado e mínimo. Este ano –xermolo dos materiais de Guest (2011)– devén fundamental. Guerín recolle a riqueza e diversidade do cine contemporáneo colocándose en puntos de debate centrais. Isto representa unha entrada noutras canles de expresión e difusión: a instalación Las mujeres que no conocemos (Bienal de Venecia) e o cuestionamento do propio proceso de traballo –o bosqeuxo como signo tutelar– nas imaxes fixas de Unas fotos en la ciudad de Sylvia.

Se na fermosa Tren de sombras (1997) superpoñía ensaio, fake, cine de (falsa) metraxe atopada nunha brillante mostra dos resortes e orixes da escritura fílmica, En construcción (2001) incorpora no cine español a complexa dialéctica ficción-non ficción, ao tempo que acada premios e recoñecemento. Guerín é dono na actualidade, mentres circula Guest, de novas imaxes vivas: a correspondencia co gran Jonas Mekas (CCCB), o estudo sobre pintura e cine La Dama de Corinto (Museo de Arte Contemporáneo Esteban Vicente, Segovia) e a contribución ao filme colectivo –con Straub e Claire Denis– do festival coreano de Jeonju, Recuerdos de una mañana.

José Manuel Sande. Publicado o domingo 26 de xuño en Xornal de Galicia

sábado, 25 de xuño de 2011

O mellor actor do mundo


Da vida e milagres do espía –axente doble– Juan Pujol (Barcelona, 1912-Caracas, 1988), alcumado Garbo, existía un filme próximo ás súas fazañas, Nuestro hombre en La Habana (1959), versión da novela de Graham Greene interpretada polo gran Alec Guinness. Figura central dos servicios de intelixencia na II Guerra Mundial grazas á súa decisiva participación no desembarco de Normandía, Garbo traballou para os aliados ao tempo que gozaba –feito que mantivo ata o final– da confianza do alto estado alemán, converténdose no primeiro home condecorado na guerra polos dous bandos. O crebacabezas da súa vida esaxerada resume o espírito dun período terrible, obrigado a mil estratexias de supervivencia e heroicidades.

A vertente teatral do personaxe, capaz de inventar subaxentes e de finxir unha temperá morte (1949), contén claves narrativas, verte as complexidades da relación ficción-realidade. Así, a falta de imaxes de Pujol determinará todo o inicio de Garbo. El espía, firmado por Edmon Roch. Servíndose da coralidade, eixe narrativo formado por cinco voces –do experto historiador Nigel West á espía Aline Griffth, condesa de Romanones–, Roch suma imaxes históricas e películas relacionadas, amosando a fascinación polo enigmático Garbo.

O proxecto nace da guionista lucense María Hervera, coñecedora na súa infancia da primeira muller de Pujol, Araceli González. Despois de anos, Hervera dá o impulso definitivo coa colaboración de Edmón Roch e Isaki Lacuesta, coasinantes do guión. Premio Goya (documental) e Gaudí (guión, documental), a edición de Versus contén notables extras, un libriño e un dobre disco con valiosos audiocomentarios de Roch, escenas eliminadas, entrevistas e material propagandístico da época.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 25 de xuño de 2011

A resaca contra os superheroes

Entrou onte nas salas o filme que máis alegrías lle está a dar á industria ianqui en 2011: The Hangover Part II, un título que á Warner debeulle parecer demasiado austero para España e por iso decidiron transformalo no definitivo Resacón 2, ¡Ahora en Tailandia!. Á marxe das (limitadas) virtudes da película, que repite sen inspiración o esquema da primeira entrega, o que interesa do seu espectacular éxito –235 millóns de dólares recadados até o momento– é constatar como unha comedia pode arrasar pasando por riba das carísimas producións de superheroes. Máis aínda: The Hangover recibiu nos Estados Unidos a cualificación de “Restricted”, o cal significa que os menores de 17 só poden vela se van acompañados dun adulto; e malia iso os seus espectaculares números superan os obtidos pola cuarta entrega de Piratas do Caribe, apta para toda a familia. E sen necesidade de 3D!

Este fenómeno coincide no tempo coa relativa decepción de tres estreas case consecutivas baseadas en personaxes de banda deseñada: Thor, X-Men: First Class e a recentísima Green Lantern, que non chegará aquí até finais de xullo. Filmes os tres que como mínimo duplican o orzamento da despedida de solteiro ideada por Todd Phillips e que nalgún caso –a precuela dos Mutantes, a que peor funcionou de toda a saga– ingresarán a metade de diñeiro. As action movies con cómic de fondo seguen a ser produtos rendíbeis, mais xa non garanten resultados mareantes coma os de Spiderman ou o último Batman, The Dark Knight. A esperanza agora vén da man duns señores que non controlan ben as súas noites de festa; as súas desventuras servirán para sacar os despachos de billetes da atonía na que levaban mergullados varias semanas.

Martin Pawley. Artigo publicado o venres 24 de xuño en Xornal de Galicia

sábado, 18 de xuño de 2011

O amante do guiñol

Comentabamos hai uns meses a rigurosa análise que facía Carlos Aguilar (Madrid, 1958) para a colección Signo e Imagen (Cátedra) da prolífica obra do director español Jesús Franco. Fronte á desmedida produción de Franco, Aguilar ten no seu haber tamén un dos grandes éxitos da editorial, un libro que atravesa reescrituras, ampliacións e varias edicións, o seu estudio monográfico sobre a obra -tan breve como imaxinativa- do cineasta italiano Sergio Leone (1929-1989).

Aguilar, aplicado a unha escritura erudita e entusiasta, céntrase no mítico realizador, autor de sete longametraxes, a última, Érase una vez en América (1984), precedida dun proceso laborioso (e trece anos sen dirixir), un artista rupturista dono dun contundente manierismo, de absoluto (e progresivo) culto e nítidas influencias noutros autores (Tarantino, Carpenter, Scorsese, Raimi, Hill ou o seu antigo colaborador, Clint Eastwood).

O crítico desgrana con paixón e sólidas argumentacións a grandeza de Leone no seu contexto: a exploración nos mecanismos xenéricos como revolución do western e o filme histórico; a estilización e o tratamento do mito; a peculiar mestizaxe cultural procedente de distintas tradicións (a exuberancia italiana, os códigos férreos destinados á subversión do cine norteamericano, as nocións de morte e tempo presentes na cultura xaponesa) que ten unha brillante combinación a partires da chamada Triloxía do Dólar e Hasta que llegó su hora (1968).

Reivindicación de Leone sagaz e equilibrada, a franqueza de Aguilar no recoñecemento das fantasías caprichosas do autor non aforra duras críticas, en boa medida a un título que considera fallido: ¡Agáchate, maldito! (1971).

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 18 de xuño de 2011.

Desde la taquilla

Cada mércores Juan Herbera actualiza o seu blog Desde la taquilla para facer unha análise rigorosa dos resultados comerciais dos filmes que se estrearon a fin de semana anterior. As súas anotacións son unha ferramenta imprescindíbel para calibrar a saúde da exhibición cinematográfica en España e revélannos a importancia de facer unha revisión crítica dos números, máis alá da espectacularidade dos totais que con frecuencia non son máis que ruidosos fogos de artificio a agacharen o baixo nivel da festa.

No artigo desta semana chama unha vez máis a atención sobre a pobre asistencia ás salas no que vai de ano, un 6% inferior á do mesmo período de 2010 (que non foi precisamente glorioso). O ano pasado por estas datas estabamos inmersos no Mundial de fútbol, acontecemento que como é obvio inflúe na asistencia a toda clase de espectáculos; agora non hai nin Mundial nin Liga, mais a afluencia aos cinemas é practicamente a mesma. A priori cabía imaxinar que as estreas de Piratas do Caribe ou X-Men repararían un pouco os danos acumulados, mais a súa pegada final nos despachos de billetes estivo moi por debaixo das expectativas. Vaise atenuando ademais o efecto do 3D: aumenta o número de títulos e copias, si, mais iso non implica un crecemento equivalente da recadación. As tres dimensións non sempre supoñen un valor engadido, a non ser no prezo da entrada, que xustamente afasta moitos ­espectadores.

Non estamos ao borde da catástrofe (aínda) mais si hai erros por corrixir e modelos de negocio que cambiar. O que me pregunto é se todas as partes están polo labor ou se pola contra prefiren seguir escoitando a orquestra mentres o barco vai enchéndose de auga.

Martin Pawley. Artigo publicado o venres 17 de xuño en Xornal de Galicia

sábado, 11 de xuño de 2011

Barcelona era una fiesta (underground 1970-1980)


Un preclaro documental realizado na transición española, Informe general sobre algunas cuestiones de interés para una proyección pública (1976) de Pere Portabella, lanza con sentido anticipatorio a victoria dos animais políticos Felipe González e Jordi Pujol. A pantasma rediviva do Pujol cercenador de liberdades aflora en Barcelona era una fiesta (underground 1970-1980), aproximación á Barcelona da época construida a través de testemuñas de figuras da contracultura radicadas alí co soporte de imaxes de arquivo, un título coetáneo pero alonxado da estimulante Morir de día (2011) de Sergi Dies e Laia Manresa.

Porén, o modo de encaixe de elementos ausentes ata entón na esquerda española (ecoloxía, feminismo, pacifismo), a inserción dun espírito lúdico, libertario, visionario, experimental, solidario e erótico –que rachaba co elitismo da gauche divine dos anos 60– e a consagración de formas de vida alternativas e prácticas artísticas pouco recoñecidas –da música ao cómic– certifican a enorme influencia exercida por este batallón antidogmático.

Entendida a súa bohemia como laboratorio de ideas, anticonsumismo e horizontalidade, ocio desprexuiciado, o traballo de Vila-San-Juan deixa ver a lucidez de Montesol, Nazario, Ramón de España, Pau Riba, Monzó, Gallardo, Pepichek, Pepe Ribas –vid. o imprescindible volume memorialístico Los 70 a destajo. Ajoblanco y libertad–, mesmo de Mariscal e Racionero, a experiencia de publicacións exitosas como Disco Express, Star, Ajoblanco, El Víbora, os directos da Sala Zeleste, as viaxes a Ibiza e o estranxeiro ou a actividade incesante das Ramblas, signos ilustres para un filme con alma de reportaxe, na procura de maior ambición estética.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 11 de xuño de 2011

Dende Galicia para o Mundo

Deixando a un lado ese filme-acontecemento que foi Avatar, os títulos que máis diñeiro recadaron en España os dous últimos anos son Up e Toy story 3, cuns 25 millóns de euros ou, se o prefiren, arredor de catro millóns de espectadores. As salas de cinema do noso país venderon algo menos de 150 mil entradas de cada unha, un dato que se axusta ben á porcentaxe de espectadores que Galicia aporta ao total, o 3,7%, dous puntos inferior ao que representa a súa poboación respecto da do estado.

O maior éxito do cinema español do pasado ano, Tres metros sobre el cielo, captou o interese duns sesenta mil galegos, o dobre que a arxentina El secreto de sus ojos ou You will meet a tall dark stranger de Woody Allen. Esa é a escala na que se move aquí o cinema: un filme que funcione ben anda polas trinta, corenta mil entradas; os grandes éxitos multiplican por tres esas cifras. En 2010 o prezo medio dos billetes en Galicia foi 6,65 €, e da caixa final unha produtora leva aproximadamente unha terceira parte, así que poden botar contas: unha hipotética película galega cunha difusión semellante ás de Pixar suporía uns ingresos para os seus responsábeis duns 300 mil euros, varias veces por debaixo do orzamento medio en España.

Non hai, pois, espazo para un cinema de autoconsumo, a non ser de xeito puntual con obras moi baratas que obteñan resultados fabulosos. Non somos xente abondo, é así de simple, e por iso o obxectivo debe ser facer produtos que se poidan ver fóra; produtos de calidade que compitan cos que se fabrican no resto do mundo, por riba de soños localistas. Esa é a verdadeira internacionalización, máis alá do papel mollado dos discursos políticos.

Martin Pawley. Artigo publicado o venres 10 de xuño en Xornal de Galicia

martes, 7 de xuño de 2011

Mutacións

O sábado 2 de xaneiro de 2010 Xornal de Galicia publicou un artigo meu no que falaba de varios filmes de cineastas galegos en diferente fase de produción. Dende onte está en salas comerciais de Madrid, Barcelona e A Coruña Todos vós sodes capitáns, unha das obras citadas e que en virtude do seu prestixio crítico e ampla difusión en festivais internacionais xustifica por si soa a atrevida frase inicial daquel texto (“Digámolo xa ao principio: 2010 será o ano máis importante da historia do audiovisual galego”). Falaba tamén de Gato encerrado, a impoñente curtametraxe de Peque Varela que uns meses despois competiría en Xixón, no Expotoons de Bos Aires e no certame da cinemateca uruguaia; de Canedo de Vicente Vázquez e Usue Arrieta, os QQ, gañadores este ano do proxecto X Films do festival Punto de Vista e dun premio da Fundación José García Jiménez; e tamén de Vikingland, a primeira longametraxe de Xurxo Chirro que forma parte da competición internacional do próximo FIDMarseille.
A xulgar pola súa escasa pegada na prensa, con honrosas excepcións como a que teñen entre as mans, este novo fito parece ter pasado inadvertido. Na súa historia recente o FID Marseille premiou autores xa indiscutíbeis coma Jia Zhang-ke, Wang Bing, Chantal Akerman, Patricio Guzmán ou Frederick Wiseman. A sección oficial que cada ano presenta o certame que dirixe Jean-Pierre Rehm alimenta moitas outras citas cinematográficas, e non só no ámbito do documental. Os filmes mellor acollidos no FID atopan oco en Xixón, Pamplona, no DocLisboa ou no Festival dei Pópoli; sen ir máis lonxe, foi aí onde tivo lugar a premiere mundial da que foi logo gran triunfadora do Bafici 2011, Qu’ils reposent en révolte (des figures de guerres) de Sylvain George. Con certeza Marsella será para Vikingland o primeiro porto dunha longa e enriquecedora singradura festivaleira.

O traballo independente, á marxe da industria e ás veces solitario de Xurxo Chirro, coma antes o de Alberte Pagán –sempre unha referencia– marca un camiño a seguir, posíbel e fértil. É o vieiro elixido por Víctor Hugo Seoane, cuxa seriedade e vontade de traballo proporcionará grandes resultados máis pronto que tarde; o de Ángel Santos, que chegou máis lonxe ca nunca cunha peza feita na casa, Fantasmas #1; o de Lois Patiño, xa unha realidade recoñecida polos Rencontres Internationales Paris-Madrid-Berlin, capaz de integrar na súa cada vez máis fascinante obra ecos dos cineastas que admira –2012 será o seu ano, sen dúbida–; ou o de Marcos Nine, que representa mellor que ninguén o que pode seguir acontecendo aquí e agora se por unha vez a realidade non se encarga de matar a esperanza. O salto que o leva de fabricar hábiles documentais con formato e espírito televisivo a mergullar nun proxecto a contracorrente coma La brecha, cuxo resultado é merecente de aplauso, é a demostración práctica das estimulantes mutacións que están a producirse no noso país; iso que demos en chamar Novo Cinema Galego. Un cinema que ademais de galego e novo é bo, moi bo.

Martin Pawley. Artigo publicado o luns 6 de xuño en Xornal de Galicia

Vangarda en Galicia, si

Botei a tarde do domingo enteira no vello cárcere da Coruña, espazo que acolleu por segundo ano a Mostra de Cinema Periférico, S8 para abreviar, e tan entretido estiven alí dentro que nin me enterei da chuvia. Vin dous traballos de María Ruido, unha actuación de danza contemporánea de Ángela Blanco, Fume, e revisei por enésima vez as obras mestras de Peque Varela, 1977 e Gato encerrado. Perdín o venres a performance de Guy Sherwin e Lynn Loo, mais tiven o pracer de coñecelos (a eles e aos seus pequenos). Asistín ás dúas sesións de Zoe Beloff; a da tarde pareceume mala e a da noite aínda peor, mais agradezo ben a oportunidade de ter visto a súa obra. Porque para poder descanteirar contra os filmes de Zoe Beloff é imprescindíbel velos, e o certo é que até onte eu non coñecía nada desta autora.

Marcelino Fernández Mallo achegouse ao S8 pola mañá e contouno no seu blog. Na mesma anotación apunta a súa incomprensión ante a boa recepción crítica de Todos vós sodes capitáns, que non parece terlle interesado moito, igual que os cadros de Rothko. Estou demasiado perto do filme e do seu director (a quen teño, e con orgullo, por amigo) como para poñerme a dar argumentos contra esa parte do seu post; limitareime, iso si, a precisar que nin no sitio web dos Cines Filmax nin no da produtora, Zeitun Films, se anunciou nunca que a película estivera “en galego”: está falada principalmente en árabe darija e subtitulada en castelán. E en caso de ter dúbidas e querer saír delas o mellor é preguntar, como fixo hoxe comigo Carlos Callón.

Co S8 non teño unha relación tan directa, máis alá da que me corresponde como usuario do festival e por coñecer, dende hai uns cantos anos, aos pais da criatura, Ángel Rueda e Ana Domínguez. Podo ser menos subxectivo na súa defensa, en suma. Vexo con maior distancia as súas virtudes e os seus defectos. Esa distancia non evita que o texto de Marcelino me resulte ofensivo. Para o escritor o S8 e máis nada é todo un: “todo canto hai é prisión”, o cal equivale a desprezar todos, absolutamente todos, os contidos do certame, feito ben curioso tendo en conta que pasou polo cárcere unha única mañá, a do domingo, que non era precisamente o momento de maior actividade. El mesmo o di, “non tiven paciencia para ver ningunha das pezas”. Que foi o que viu, entón? Tan só reparou nas “televisións dos presidiarios”, unha frase que revela ben o seu alto nivel de despiste carcerario.

“Cabreoume comprobar que nunha instalación de vangarda galega, unicamente escoitara falar castelán e francés”, di. A miña experiencia dominical é ben distinta: eu só escoitei falar galego e inglés, no caso de que iso importe (persoalmente, o único que me preocupa das linguas que fala a xente é se son capaz de entendelas ou non). En canto ás obras exhibidas no marco do festival, hai de todo, incluso -pásmense- obras que non teñen idioma, que están máis alá de calquera intento de categorización lingüística. As do mestre Nathaniel Dorsky, por exemplo, nas que a lingua inglesa ás veces non aparece nin no título, caso de Arbor vitae (pregúntome se haberá alguén que a considere por iso unha película latina). Quizais Marcelino non o saiba, mais así como a literatura é unha arte que traballa con palabras, o cinema débese esencialmente ás imaxes. A lingua ten pouco peso, e ás veces ningún, e non falo só dos adorados Dorsky, Hutton, Benning ou Lockhart; penso tamén en Murnau, sen ir máis lonxe. A súa calidade como director varía en función de que fixera filmes con intertítulos en alemán ou con intertítulos en inglés (ou sen intertítulos, caso d'O último)?

Ben sei que para moitos intelectuais, sexa cal for o significado desa palabra, o cinema é unha arte menor, apenas un xoguete de feira para entreter o populacho. Para algúns deles o cinema só é respectábel cando deixa de selo para imitar os modos da literatura, nomeadamente da novela clásica. A esas mentes privilexiadas só lles interesa o cinema que non o é, ese que presta atención unicamente “ao relato” e deixa as imaxes reducidas á condición de mero acompañamento redundante. É importante facerlles notar o equivocados que están e que a ignorancia ten solución (cúrase aprendendo). E que o cinema de verdade é outra cousa, e no contexto do S8 tivemos unhas cantas oportunidades para comprobalo.

luns, 6 de xuño de 2011

Indielisboa 2011: Resistir en tiempos difíciles

É na Terra não é na Lua

2010 fue insólitamente bueno para el Indielisboa. Creció en apoyos institucionales y asistencia hasta alcanzar un récord de 44 mil entradas vendidas que lo convertía en el festival portugués con más espectadores. El espejismo duró un año. La difícil situación económica del país se manifestó en 2011 en forma de drásticos recortes: medio millón de euros menos de presupuesto (casi una tercera parte) y una severa reducción de contenidos, empezando por la sección oficial, con sólo diez títulos en una competición de la que salió triunfadora Marie Losier con The Ballad of Genesis and Lady Jaye. Entre las notas positivas, además de la gozosa visita de F. J. Ossang para presentar la muy marciana Dharma Guns, la incorporación de dos nuevas sedes: la Cinemateca, coorganizadora de la necesaria retrospectiva del brasileño Júlio Bressane; y el Teatro do Bairro, un espacio multiusos en el corazón del Bairro Alto que es ya un hermoso refugio para ese cine de autor que encuentra escaso acomodo en las salas comerciales.

Aún sin Lisbon Screenings, suprimidas por la crisis, la producción portuguesa es el principal aliciente del Indie. Multitudinario fue el estreno de la correcta Viagem a Portugal, debut en la ficción de un Sérgio Treffaut que sale airoso de un asunto delicado, la deportación de extranjeros en los aeropuertos europeos, al depositar todo el peso del relato en las interpretaciones de María de Medeiros y una sensacional Isabel Ruth. Fallido es el documental de João Canijo Trabalho de actor, trabalho de actriz, que registra con espíritu de extra de DVD el proceso de creación de su película Sangue do meu sangue, aún inédita. Mucho más inteligente es la revisión que José Filipe Costa hace de la ocupación en 1975 de la finca Torre Bela en la magnífica Linha vermelha, ideal para componer un programa doble con la obra de Thomas Harlan que le sirve de referencia. Lo más interesante está aún en construcción: É na Terra não é na Lua de Gonçalo Tocha, film-odisea fruto de varios años de trabajo en la Ilha do Corvo, la menor del archipiélago de las Azores. No es un ensayo, no es una película observacional, no es un documental antropológico, sino que es todo eso al mismo tiempo y por eso gana fuerza y llega más lejos.

Martin Pawley. Artigo publicado no número de xuño de Cahiers du Cinema - España.

sábado, 4 de xuño de 2011

Libros (e homes) purgados

O delirio anticomunista da chamada caza de bruxas estadounidense desenvolvida no periodo da Guerra Fría, axitada a finais dos anos 40 e primeiros 50, terá abondosas ramificacións –vítimas– na práctica cultural e no activismo político.

O libro que Dashiell Hammett (1894-1961) nunca desexaría escribir, transcrición das súas sesións de comparecencia ante comisións de investigación da época –incluíndo un acareo co senador McCarthy–, vén de ser editado por Errata Naturae: Interrogatorios. O pai da novela negra foi comprometido co seu tempo, loitador polos dereitos civís e literato autodidacta, un autor preciso e xenial que bebeu na súa experiencia para elaborar impresionantes narracións como Red harvest (1929) e The glass key (1931).

Hammett non podía imaxinar, na proclamada patria das liberdades, que acabaría sometido a paranoicos interrogatorios, investigado por suxeitos innobles, sometido a escrutinios de estulticia reaccionaria, encarcerado, coa saúde estragada. Se todo isto trasloce o texto, un necesario percorrido pola súa traxectoria amosa como o estilo seco e cortante das narracións facilitou o interese do cine: títulos como El halcón maltés (1941), a serie de filmes de El hombre delgado, a nominación ao Oscar polo guión de Watch on the Rhine (1943).

O Hammett biografiado non queda atrás. A historia amorosa con Lilian Hellman é materia para Julia (1977) de Zinnemann; a xuventude detectivesca domina Hammett. El hombre de Chinatown (1982), azarosa incursión en Hollywood de Wim Wenders. A inquietante alusión ao traballo na axencia de investigadores Pinkerton de An Injury to One (2002) de Travis Wilkerson bosquexa a complexidade dunha vida apaixoante.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o sábado 4 de xuño de 2011.

venres, 3 de xuño de 2011

Mirada con salitre

Nunha secuencia capital de Vikingland, o seu magnético protagonista, Luís Lomba O Haia, a medio camiño entre Robert de Niro e Harvey Keitel, grávase a si mesmo mentres almacena cun compañeiro –por certo, pai do autor do filme– latas de cervexa no barco onde os dous traballan. A cámara está pousada nun palé que seguramente non ten posto o freo e por iso nun certo momento comeza a moverse con suavidade á maneira dun preciso travelling. Cando se detén, o que rexistra a cámara é un cadro perfecto, unha composición modélica cunha ringleira de xanelas que evoca unha tira de celuloide. O plano mantense fixo durante uns cen segundos mentres o labor prosegue fóra de campo, até que o protagonista se decata do que sucedeu e corrixe o plano para rexistrar, até o final, o cargamento das bebidas.

Son sete minutos e medio electrizantes, rabiosamente contemporáneos, atravesados polo azar que penetra na escena para mellorala. Mais coa importancia do azar pasa como coa beleza, que hai que saber detectala. As imaxes que tomou O Haia durante seis meses –unha marea– coa intención de revelarlle ás persoas máis próximas a vida cotiá no barco son magníficas, mais o que as transforma nunha gran película é o talento de Xurxo Chirro, cineasta con pasado mariñeiro que xa demostrara intuición, rigor e retranca nas súas curtametraxes e que ao ingresar no grupo de elixidos por Jean-Pierre Rehm, programador do FIDMarseille, dá un salto adiante que o coloca na primeira división mundial do documental. Sempre queda alguén para contar a historia, coma o Ismael de Moby Dick. Desta volta esa persoa é da Guarda e soubo desvelar un tesouro no que para moitos non pasaría de ser un feixe de vídeos caseiros.

Martin Pawley. Publicado o venres 3 de xuño en Xornal de Galicia

xoves, 2 de xuño de 2011

O poeta con retranca


O Festival de Cine Documental de Marsella (FIDMarseille) premia na súa historia –a tal hora, 21 edicións– a cineastas da importancia de Frederick Wiseman, Patricio Guzmán, Eduardo Coutinho, Péter Forgács, Jia Zhang Ke, Wang Bing ou Raya Martin. Detectando á perfección as tendencias creativas da mellor non ficción contemporánea, unha peza singular como Vikingland (2011), “idea e manipulación” de Xurxo Chirro, atopa lugar idóneo para a súa estrea mundial. De novo unha inmersión moderna e a subversión do (suposto) retraso estético audiovisual galego a cargo dun autor precedido de notables –e coherentes– pezas, desde a desternillante Os señores do vento ás sabiamente contemplativas 13 pozas e 36/75.

Pletórica e inzada de humor, Vikingland, transposición máis ca libre do Moby Dick de Herman Melville, provén do material acumulado produto das gravacións persoais atopadas ao mariñeiro Luis Lomba O Haia e realizadas entre outubro de 1993 e marzo de 1994. Chirro engarza coa mellor tradición da remontaxe, procurándolles un novo sentido ás (sorprendentes) imaxes e fundindo con sagacidade diario, epístola, ensaio e apropiacionismo, ao tempo que artella un fresco discurso sobre a condición da mirada, o efecto de representación e as consecuencias do metarrelato.

Sostida sobre un dispositivo narrativo equilibrado –camiño cara á saudable abstracción-, o colosal demiurgo que é O Haia, auténtico ladrón de miradas, obtén momentos de antoloxía –vid. o zapeo karaoke do camarote ou a cea de Noiteboa– e unha impresión de autenticidade non exenta de reflexión que sortea hiperbólicos marcos teorizantes para acadar un goce multidimensional.

José Manuel Sande. Publicado en Xornal de Galicia o 2 de xuño de 2011

mércores, 1 de xuño de 2011