domingo, 4 de maio de 2014

A viaxe de Gagarin

Dúas viaxes en avión e as consecuentes esperas aeroportuarias foron suficientes para dar conta da nova novela de Agustín Fernández Paz, A viaxe de Gagarin, da que saio convencido non só de que é a mellor e máis emocionante das súas senón coa sensación de que representa un claro final de etapa, o peche dunha serie que repousa na revisión crítica dun pasado do que quedan demasiadas feridas por tratar. Esa liña, explorada entre outras en Noite de voraces sombras e Non hai noite tan longa, da que hai aquí tantos ecos, culmina agora nesta opera summa que emprega a fórmula do relato de iniciación -o clásico coming on age- para tecer un apaixonante retrato da España franquista (e sobre todo da España antifranquista), nun arco temporal definido por dous fitos da carreira espacial, a saída ao espacio de Yuri Gagarin e a chegada de Aldrin e Armstrong á Lúa.

O protagonista da novela, Miguel Mendiguren, é un adolescente de sesenta anos. O 12 de abril de 2011, mentres acompaña a nai no hospital na espera da morte inevitábel, Miguel dá en rememorar o abraio que cincuenta anos atrás, sendo un neno, vivira coa viaxe histórica de Gagarin. É unha oportunidade para tirar do fío dos recordos, os que a súa nai xa non ten, sepultados pola agonía da enfermidade; os que el mesmo foi enterrando con padexadas de desencanto e conformismo. Os recordos da mocidade na Coruña, onde foran residir os pais para facerse cargo dunha libraría e unha imprenta, a máscara perfecta para agachar a súa loita clandestina contra a ditadura. Leonardo e Celia fanse donos do libro polo seu heroísmo cotiá, o de todos os que entenderon a necesidade da desobediencia e antepuxeron o desexo da liberdade ao medo. Un medo real, diario, encarnado nas diversas ferramentas de que dispuña o réxime para exercer a barbarie: a Brigada Política Social e os tribunais de inxustiza dedicados a soster a “orde pública”, eufemismo hipócrita para disimular a vontade de exterminar calquera xesto de oposición ao réxime, por mínimo que fose.

A formación vital de Miguel, máis alá da escolar, pasa pois polo descubrimento da realidade do país e o xeito en que os seus pais, modelo de dignidade, lle fan fronte. A súa fascinación pola conquista do espacio é a mesma que comparten millóns de mozos naquel tempo, mais inevitabelmente adquire valores singulares dende un recuncho da Terra abafado pola represión. O prodixio da tecnoloxía non só nos permite cruzar a atmosfera; o desenvolvemento tamén chega aos fogares en forma de frigoríficos, lavadoras e televisións. É un cambio de era, mais o soño dun tempo novo aínda ha de convivir co pesadelo dun presente que aconsella intelixencia e precaución. Camiño de se facer adulto, Miguel descubrirá o amor, un amor que o marcará para sempre, fonte ao mesmo tempo da máis grande das felicidades e dos remorsos da traizón.

Coma sempre na escrita do autor detéctase o exhaustivo traballo de documentación -que desvela en parte nun blog específico- e o esforzo por armar unha estrutura sólida, mais o resultado acaba por ser superior ao doutros libros por conseguir iso tan difícil que é “o ton xusto”, a voz narrativa axeitada. Se de algo peca Agustín é de caer ás veces en certo didactismo, en darlle demasiadas explicacións ao lector, en procurar un nivel de detalle excesivo. A Agustín pode gustarlle aclararnos que a un personaxe lle entra a fame cando cae a noite e prepara un prato con lascas de xamón e queixo para cear, sen que o lector teña necesidade de saber tanto. Parece sentir pánico a “deixar abandonado ao lector”, en particular o lector xuvenil, e iso, na miña opinión, manca en ocasións a súa prosa. Eses vicios están ausentes n'A viaxe de Gagarin, unha novela sen “lascas de xamón” que deixa deliberadamente moitos flocos abertos. Unha novela sobre a transmisión da memoria que remata dúas veces e que nos concede co seu segundo final, As confesións de Luísa e os segredos de Euclides, o aloumiño esperanzador da redención a maneira de colofón brillante e xeneroso.

Martin Pawley

2 comentarios:

  1. "....Mais eu non son un novelista, nunca tiven esa ambición. Eu so son unha persoa que conta." Así remata o primeiro final do libro A viaxe de gagarin...Ben, pois eu so son unha persoa que escoita en soedade o relato que se rebela para min como un navallazo íntimo afundido nas feridas abertas .....Son tantos os lugares comúns, que mesmo poderia dicir que ese saco de durmir azul era roxo por dentro. E tantas as palabras esquecidas: presillas da trenca, resmas de papel...sinto vergoña de non me lembrar.
    Pero a gran descuberta deste libro e o retrato absolutamente espartano que Agustín fai da vida das dúas parellas, personaxes austeros en apariencia pero con un fora de campo que algún día alguén terá que contar.

    ResponderEliminar
  2. Que ben o pasei levada polas rúas coruñesas de hai tantos anos! mergullarse naquel mundo, aquel outro modo de vivir xa esquecido. O reciente desplaza o antigo, e parece que nunca fose. Pero foi. E que cercano todo.
    Inda así, as emocións que a todos nos moven. En calquera tempo e lugar.

    ResponderEliminar